Βόρεια Εύβοια
Η Προειδοποίηση που Αγνοήθηκε: Ο Ρόλος του ΙΜΔΟ στον Όλεθρο των Πλατάνων
Αγαπητοί φίλοι της Ευβοϊκής φύσης,
Οι καταστροφές των καταιγίδων Daniel και Elias τον Σεπτέμβριο του 2023 ανέδειξαν με τραγικό τρόπο τη διαταραγμένη υδρολογική ισορροπία του τόπου μας. Μία πρόσφατη επιστημονική ανάλυση, εστιασμένη στη λεκάνη του Νηλέα, έρχεται να επιβεβαιώσει αυτό που βλέπουμε όλοι με τα μάτια μας και να μας δώσει ένα σοβαρό μάθημα.
1. Ο ΡΟΛΟΣ-ΚΛΕΙΔΙ ΤΟΥ ΠΛΑΤΑΝΟΥ: Η ΦΥΣΙΚΗ ΘΩΡΑΚΙΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΤΗΣ
Η μελέτη τονίζει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ότι η καταστροφή δεν ήταν μόνο θέμα έντασης βροχής, αλλά και απώλειας των φυσικών μας προστατευτικών φραγμάτων.
• Οι πλάτανοι (Platanus orientalis) που φύονταν παραδοσιακά κατά μήκος των ποταμοκοιτών δεν ήταν απλώς ένα όμορφο τοπίο. Ήταν οι φυσικοί σταθεροποιητές των αναχωμάτων και της κοίτης!
• Οι ρίζες τους συγκρατούσαν το έδαφος, αποτρέποντας τη διάβρωση.
• Η παρουσία τους αύξανε την τραχύτητα, μειώνοντας την ταχύτητα της ροής του νερού.
Η καταστροφή των πλατάνων μας ξεκίνησε με την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους (Ceratocystis platani), η οποία έπληξε πρώτα τον Νηλέα και εξαπλώνεται. Εδώ, οφείλουμε να τονίσουμε, σύμφωνα και με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων, ότι η ραγδαία εξάπλωση αυτής της ασθένειας οφείλεται ξεκάθαρα σε ανθρωπογενείς παρεμβάσεις!
Συγκεκριμένα, η μεταφορά του μύκητα και η δημιουργία πληγών για την είσοδό του προήλθαν από:
• Τη χρήση βαρέων μηχανημάτων μέσα και εκατέρωθεν της κοίτης του ποταμού.
• Ελλιπή φυτοϋγειονομικά μέτρα (π.χ. απολύμανση εργαλείων) κατά το κλάδεμα, τις εργασίες καθαρισμού κ.λπ.
Αυτές οι πρακτικές, σε συνδυασμό με την καταστροφή της δασικής βλάστησης από την πυρκαγιά του 2021, απογύμνωσαν τους ποταμούς. Η απώλεια αυτού του φυσικού προστατευτικού στρώματος ήταν ο κύριος λόγος που το νερό έτρεξε ανεξέλεγκτα και με ορμή, προκαλώντας πρωτοφανείς διαβρώσεις.
2. Η ΞΕΚΑΘΑΡΗ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ του Ινστιτούτου Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ)
Το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ) είχε ρητά προειδοποιήσει τους αρμόδιους φορείς για τις ενέργειες που διέδιδαν την ασθένεια, επισημαίνοντας την άμεση σύνδεση μεταξύ των έργων και της εξάπλωσης της νόσου στην Εύβοια, ήδη από το 2021:
Διάδοση από Ανθρώπινες Δραστηριότητες:
• Το ΙΜΔΟ επισήμανε ότι ο μύκητας διαδίδεται κυρίως με ανθρώπινες δραστηριότητες.
• Συχνός τρόπος διασποράς του παθογόνου, ακόμα και σε μακρινές αποστάσεις, είναι με μολυσμένα εργαλεία (αλυσοπρίονα, πριόνια, τσεκούρια κ.λπ.) κατά την κοπή προσβεβλημένων δένδρων.
• Άλλος τρόπος διασποράς είναι με μηχανήματα εκσκαφής, τα οποία δημιουργούν πληγές στο ριζικό σύστημα και στα υπέργεια τμήματα, μεταφέροντας μολυσμένο χώμα ή ξύλο.
Άμεσες Αιτίες Επιδημικής Έκρηξης στην Εύβοια:
Το ΙΜΔΟ είχε καταγράψει και είχε γνωστοποιήσει συγκεκριμένες εστίες και αιτίες μόλυνσης:
• Οι αρχικές προσβολές στην Εύβοια (Κηρέας, Νηλέας) το 2017 σχετίζονταν με κλαδεύσεις σε δένδρα πλησίον δικτύων της ΔΕΔΔΗΕ.
• Μεγάλος αριθμός μολύνσεων στον οδικό άξονα Προκοπίου-Μαντουδίου-Ιστιαίας σχετίστηκαν άμεσα με κλαδεύσεις που πραγματοποιήθηκαν από συνεργεία της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας το 2018 και τα επόμενα έτη.
• Το μεγαλύτερο πρόβλημα δημιουργήθηκε από τα μηχανήματα εκσκαφής που πραγματοποίησαν αντιπλημμυρικά έργα κατά μήκος του Κηρέα ποταμού και σε άλλα σημεία το 2018 και στα επόμενα έτη.
• Το Σεπτέμβριο του 2020, το ΙΜΔΟ διαπίστωσε την παρουσία μηχανημάτων εκσκαφής στον Κηρέα στις παρυφές του Μαντουδίου ανάμεσα σε προσβεβλημένα και υγιή δένδρα, τονίζοντας ότι αυτό θα έχει ως συνέπεια τη νέκρωση όλων των πλατάνων σε αυτό το σημείο.
• Το ΙΜΔΟ ανέφερε ρητά ότι η είσοδος μηχανημάτων εκσκαφής για τα αντιπλημμυρικά έργα είχε ως συνέπεια τη μόλυνση μεγάλου αριθμού δένδρων και την επιδημική έκρηξη της ασθένειας, παρά τις προηγούμενες εργασίες αντιμετώπισης.
3. Η ΚΟΙΝΗ ΜΟΙΡΑ ΤΟΥ ΚΗΡΕΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΩΝ ΤΟΥ
Με μεγάλη ανησυχία, πρέπει να επισημάνουμε ότι τα ίδια συμπτώματα ευπάθειας –από την ασθένεια, την πυρκαγιά και τις ανθρώπινες παρεμβάσεις– που οδήγησαν στην καταστροφή στον Νηλέα, τα παρατηρούμε και στον Κηρέα και σε όλους τους παραποτάμους του.
• Οι απογυμνωμένες όχθες, η έντονη διάβρωση, και η απώλεια των ιστορικών πλατανόδασών μας, καθιστούν και αυτά τα ποτάμια εξαιρετικά ευάλωτα σε επόμενες έντονες βροχοπτώσεις.
Τι Πρέπει να Καταλάβουμε:
Η φύση είναι ο καλύτερος μηχανικός. Πριν σκεφτούμε τα τσιμεντένια έργα, πρέπει να κατανοήσουμε τον ρόλο της Φυσικής αποκατάστασης (Nature-Based Solutions). Η αποκατάσταση του φυσικού συστήματος, και κυρίως η επαναφύτευση και προστασία των πλατάνων, είναι πρωταρχικής σημασίας για την μακροπρόθεσμη προστασία της Εύβοιας.
Ας δείξουμε τον σεβασμό που αρμόζει στους ποταμούς μας. Η σιωπηλή τους κραυγή για βοήθεια είναι πλέον επιστημονικά τεκμηριωμένη.
ΠΗΓΕΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ & ΑΝΑΦΟΡΕΣ
• Επιστημονική Εργασία για τον Νηλέα: Documenting the Changing Floodplain of Nileas Basin in North Euboea (Greece) before and after Storms Daniel and Elias
• Έγγραφο Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ) προς Δήμο Μαντουδίου-Λίμνης-Αγ. Άννας: Αρ. Πρωτ.: 35346/1123, Αθήνα 19/07/2021
Michail Argyrokastritis
